Karahantepe, wraz z wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO Göbeklitepe, położonym w prowincji Şanlıurfa, należy do najstarszych stanowisk neolitycznych na świecie, liczących 12 000 lat. Miejsce to nieustannie dostarcza wiedzy o społeczeństwach prehistorycznych i poszerza nasze możliwości zrozumienia ich tajemnic.
Tym razem stanowisko ujawniło coś naprawdę niezwykłego: prawdopodobnie najstarsze znane na świecie trójwymiarowe figurki mitologiczne. Archeolodzy odkryli zabytki, które podobnie jak poprzednie znaleziska, umieszczone były w czerwonej sterylnej glebie i ułożone w określonej kolejności, tworząc fascynującą, pełną symboliki narrację. Artefakty przedstawiające trójwymiarową formę przekazu można słusznie określić jako „odkrycie stulecia dla epoki neolitu”.
Pojawia się zatem pytanie: co w rzeczywistości decyduje o tym, że znaleziska te tworzą trójwymiarową opowieść? Schowek zawiera kamienne naczynia i talerze ułożone jedno na drugim, a także małe figurki zwierząt wyrzeźbione z kamienia, kamienne pałki i koraliki. Został on wypełniony czerwoną, sterylną ziemią i zapieczętowany, a wokół znalezisk umieszczono również szczęki wilka, jak i inne kości zwierzęce należące do lamparta, sępa czy lisa. Z kolei powierzchnie naczyń ozdobione są delikatnymi geometrycznymi liniami, wizerunkami zwierząt oraz stylizowanymi postaciami ludzkimi. Szczególną uwagę spośród całego zbioru, zwróciło na siebie jedno naczynie bez dna. Gdy archeolodzy opróżnili ziemię znajdującą się wewnątrz, natrafili na niezwykłą niespodziankę, która rzuciła nowe światło na pojęcie trójwymiarowego przekazu.
Odkrycie trójwymiarowej kompozycji
W niewielkim naczyniu, przykrytym małą kamienną pokrywką, znajdowały się trzy figurki zwierząt – lis, sęp i dzik, których głowy umieszczono w kamiennych pierścieniach. Jedynie rzeźba przedstawiająca sępa prawdopodobnie wysunęła się z pierścienia już po zamknięciu naczynia. Gatunki te są często spotykane w ikonografii neolitycznej, zazwyczaj jednak przedstawiano je w dużych, nawet naturalnych rozmiarach, grawerowane lub rzeźbione w reliefie na elementach architektonicznych, takich jak filary czy ławy, bądź jako samodzielne rzeźby trójwymiarowe. Małe figurki zdarzają się rzadko i zazwyczaj są znajdowane pośród innych przedmiotów. To odkrycie jest zatem wyjątkowe i stanowi pierwsze znalezisko tego typu „in situ”.
Dotychczas na obszarze prowincji Şanlıurfa odkrywano głównie dwuwymiarowe i często samodzielne rzeźby na stałych artefaktach. Tym, co czyni najnowsze odkrycie trójwymiarowym przekazem, jest jego celowe ułożenie w określonym porządku. Zarówno układ wewnątrz małego naczynia, jak i sposób umieszczenia tego naczynia w większym, tworzą starannie przygotowaną trójwymiarową kompozycję. Unikalność tego zestawienia czyni z niego prawdopodobnie pierwsze trójwymiarowe przedstawienie, które do tej pory istniało wyłącznie w dwóch wymiarach.
Na stanowiskach Taş Tepeler archeolodzy natrafiali wcześniej na realistyczne, jak i stylizowane wizerunki, a także rzadkie sceny integracyjne odzwierciedlające zbiorową pamięć społeczną. Jednak po raz pierwszy grupa trójwymiarowych obiektów została ułożona w określonym porządku, by przekazać silną symboliczną narrację. Jako trójwymiarowe przedstawienie neolitycznej opowieści, odkrycie to można określić jednym z najważniejszych znalezisk swojej epoki w kontekście zrozumienia epoki neolitu.
Karahantepe w kontekście Taş Tepeler
W ramach projektu „Dziedzictwo dla przyszłości” w regionie Taş Tepeler – kolebce najstarszych osad na świecie – wciąż dokonywane są nowe odkrycia. Dzięki nim centralny punkt regionu, Göbeklitepe, odwiedziło w 2024 roku aż 709 643 osób. Wielu turystów poznaje również kolejny klejnot tego obszaru – Karahantepe.
Najnowsze znaleziska z Karahantepe można oglądać na wystawie „Złoty Wiek Archeologii” w sali wystawowej Kompleksu Prezydenckiego w Ankarze, obok licznych innych artefaktów odkrytych, a także odzyskanych i sprowadzonych do kraju. Wystawa uosabia również i celebruje zaangażowanie Türkiye (Turcji) w ochronę dziedzictwa archeologicznego.
