W głębi żyznych równin okolic Harran w południowo-wschodniej Türkiye (Turcji) znajduje się kompleks starożytnych stanowisk, które dokonują rewizji wiedzy o przedstawicielach najdawniejszych cywilizacji. Projekt Taş Tepeler, obejmujący 12 neolitycznych stanowisk archeologicznych w regionie Şanlıurfy, obchodzi swoją piątą rocznicę, prezentując 30 niezwykłych nowo odkrytych znalezisk, które dostarczają bezprecedensowych informacji na temat życia sprzed 12 000 lat.
Wśród najbardziej uderzających odkryć zaprezentowanych podczas tegorocznych uroczystości rocznicowych w Centrum dla Zwiedzających w Karahantepe znajduje się rzeźba z Sayburç, przedstawiająca osobę zmarłą z charakterystycznie zaciśniętymi ustami – jest to zapadający w pamięć wgląd w starożytne rytuały pogrzebowe i symboliczne praktyki. Natomiast w Göbeklitepe, wpisanym na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO i stanowiącym centralny punkt regionu, archeolodzy ujawnili figurę człowieka wmurowaną w ścianę jako ofiarę wotywną, ukazując wyrafinowane poczucie estetyki neolitycznych rzeźbiarzy.
Kolejne odkrycie pojawiło się Sefertepe: chodzi o parę reliefów ludzkich twarzy wykonanych z wykorzystaniem kontrastujących technik wysokiego i niskiego reliefu, których charakterystyczny styl odróżnia je od dzieł znalezionych na innych stanowiskach Taş Tepeler. Prawdopodobnie najbardziej intrygujący jest dwustronny koralik wykonany z czarnego serpentynitu, przewiercony w środku i po obu stronach ozdobiony wyrażającymi ekspresję ludzkimi twarzami – jest to niezwykły przykład neolitycznego rzemiosła.
Region, który kwestionuje wszystko, co dotąd wiedzieliśmy
„Osady te ukazały nowe horyzonty w historii świata” – powiedział Mehmet Nuri Ersoy, Minister Kultury i Turystyki Türkiye (Turcji), podczas uroczystości rocznicowych. Dowody są przekonujące: 12 tysięcy lat temu Anatolia była miejscem gęsto zaludnionych osad o różnej wielkości, co sugeruje poziom złożoności społecznej wyprzedzający wcześniejsze wyobrażenia historyków.
Ambicja idzie w parze ze znaczeniem odkryć. Minister Ersoy przewiduje, że Taş Tepeler stanie się „światową stolicą neolitu”. To odważne stwierdzenie poparte jest nieprzerwanym strumieniem odkryć, które kwestionują tradycyjne narracje o przejściu ludzkości od stylu życia koczowniczych łowców-zbieraczy do społeczności osiadłych.
Globalne starania na rzecz ochrony przeszłości
Projekt Taş Tepeler wykracza daleko poza zwykłe wykopaliska archeologiczne. Opiera się na współpracy międzynarodowej o bardzo dużym zakresie, w ramach której 36 instytucji akademickich: 15 tureckich i 21 zagranicznych wraz z 219 badaczami pracującymi równocześnie na wszystkich 12 stanowiskach. Ta bezprecedensowa koordynacja zapewnia kompleksowe zrozumienie wzajemnych powiązań między osadami w regionie.
Działania konserwatorskie dorównują skalą samym odkryciom. W ramach projektu Ministerstwa Kultury i Turystyki Türkiye (Turcji) zwanego „Dziedzictwo dla Przyszłości” ukończono prace restauratorskie nad Strukturą Lwa oraz Strukturą C w Göbeklitepe, natomiast w Karahantepe trwają prace nad Strukturą AD, a w Sayburç – nad budynkiem mieszkalnym.
Równie ambitnie wyglądają plany rozwoju towarzyszącej im infrastruktury. Nowe Centrum dla Zwiedzających w Göbeklitepe oraz centrum badawcze z domem wykopaliskowym w Karahantepe są na ukończeniu. Ośrodek badawczy będzie przystosowany do prowadzenia wszystkich badań archeometrycznych realizowanych w ramach projektu Taş Tepeler, skupiając w jednym miejscu naukową analizę tych przełomowych odkryć.
W szóstym roku realizacji projektu, każdy starannie wydobyty artefakt i każda precyzyjnie udokumentowana struktura nadal rzucają światło na zaawansowane struktury społeczne, które istniały na tym obszarze tysiące lat przed powstaniem piramid, Stonehenge, a nawet przed pojawieniem się pisma. Stanowiska Taş Tepeler są świadectwem ludzkiej pomysłowości w jej najwcześniejszym rozkwicie i przypominają nam, że historia cywilizacji jest znacznie starsza, złożona i bardziej niezwykła, niż kiedykolwiek sobie wyobrażaliśmy.
