Oliwki, których długa historia, liczy niemal tyle samo lat, co ludzkość, są czymś więcej niż tylko owocem – to także sposób na życie na ziemiach Anatolii. Dzięki zakorzenionej tradycji oraz sprzyjającemu śródziemnomorskiemu klimatowi, Türkiye (Turcja) jest dziś prawdziwym rajem dla gajów oliwnych. Od regionu Morza Egejskiego, przez wybrzeża Morza Śródziemnego, po wschodnią Anatolię – każdy zakątek pełen jest długowiecznych, skromnych drzew oliwnych. Najważniejszym obszarem upraw jest region Morza Egejskiego, gdzie rośnie aż 75% wszystkich drzew oliwnych w kraju. Jesienią ten region ożywa widokami i dźwiękami zbiorów oliwek, celebrującymi żyzne ziemie oraz dziedzictwo, które głęboko wnikają w jego kuchnię i życie codzienne. Czy chcielibyście poznać tę ponadczasową tradycję na własnej skórze, gdy gaje oliwne nad Morzem Egejskim ponownie obdarzą nas swoimi owocami, które tej jesieni trafią prosto z drzew na stoły?
Szlak Drzew Oliwnych: Dokąd się udać?
W wszystkich regionach Türkiye (Turcji), będącej częścią Szlaku Drzew Oliwnych, ustanowionego przez Radę Europy, można znaleźć uprawy drzew oliwnych. Najważniejsze ich obszary znajdują się wzdłuż wybrzeża Morza Egejskiego, zwłaszcza w prowincjach Balıkesir, Izmir, Manisa, Aydın i Muğla, gdzie produkcja jest największa. Doskonałe warunki dla dojrzewania oliwek panują również w okolicy góry Ida. Podróż Szlakiem Drzew Oliwnych w Türkiye (Turcji) warto rozpocząć od wizyty w Muzeum Oliwy z Oliwek w Adatepe w prowincji Çanakkale. W pierwszej tego typu placówce w tym kraju pokazano proces produkcji oliwy z oliwek. Kolejnym ważnym ośrodkiem, gdzie uprawa oliwek dominuje w działalności rolniczej, jest położony w głębi lądu Ayvalık w prowincji Balıkesir. Odbywające się tu zbiory stanowią doskonałą okazję, aby nawiązać kontakt z mieszkańcami i skosztować lokalnych specjałów.
Podróżując dalej, warto odwiedzić jedno z najstarszych na świecie drzew oliwnych w Kırkağaç, w prowincji Manisa, które wciąż rodzi owoce. To 1650-letnie drzewo, wpisane w 2013 roku na listę pomników przyrody, jest objęte ochroną. Izmir, perła regionu Morza Egejskiego, uchodzi za jedno z najważniejszych centrów uprawy oliwek i produkcji oliwy w Türkiye (Turcji). W rejonach takich miejscowości jak Selçuk, Seferihisar, Güzelbahçe, Urla, Çeşme i Karaburun można zobaczyć wielowiekowe drzewa oliwne. Zabytkowa Urla na pewno was zaskoczy. To urocze miasto, uwzględnione w przewodniku Michelin, znane jest z restauracji typu „od pola do stołu”. Ponadto, w wiosce Uzunkuyu, Muzeum Oliwy z Oliwek Köstem ukazuje sposób wytwarzania oliwnych wyrobów liczący cztery tysiące lat.
Kierując się na południe do Aydın – serca oliwnych gajów z około 25 milionami drzew – warto zatrzymać się w Muzeum Historii Oliwek i Oliwy z Oliwek Oleatrium w Kuşadası. Po zapoznaniu się z historią rozwoju uprawy oliwek na tych terenach można udać się dalej, do kolejnego wakacyjnego raju, jakim jest prowincja Muğla. Szczególnie warta uwagi jest miejscowość Milas, która odgrywa istotną rolę w produkcji oliwek. Szacuje się, że drzewa oliwne rosły tu już 8000 lat temu. Podczas Festiwalu Zbiorów Oliwek w Milas można spróbować tych owoców i najwyższej jakości oliwy.
Zbiory oliwek, czyli wielowiekowy rytuał
Oliwki, które zaczynają kwitnąć w czerwcu i dojrzewają przez całe lato, stają się gotowe do zbiorów wraz z nadejściem jesieni. Ta tradycja gromadzi rodziny, społeczności i turystów, którzy wspólnie celebrują zbiory tego owocu, kluczowego dla kultury i kuchni regionu. Proces rozpoczyna się od ręcznego zbierania oliwek – w regionie Morza Egejskiego ta dawna metoda jest wciąż praktykowana, ponieważ nie tylko pozwala zachować wysoką jakość owoców, ale także wzmacnia więź z ziemią i pracą, której ona wymaga. Następnie oliwki są sortowane na „oliwki stołowe”, „oliwki przeznaczone do tłoczenia oliwy” oraz „oliwki do mielenia” – czyli te, które spadły z gałęzi.
Z gałęzi na stół – cud oliwy z oliwek
Proces przekształcania oliwek w oliwę to wyjątkowa przygoda. Zebrane oliwki są natychmiast transportowane do lokalnych młynów lub fabryk, gdzie tłoczy się z nich wysokiej jakości oliwę, która jest podstawą zdrowej kuchni egejskiej. Butelkowana od razu po tłoczeniu odgrywa kluczową rolę w regionalnej kuchni, podkreślając smak potraw. Ten cudowny składnik, niezbędny dla długiego i zdrowego życia, może być dodawany do każdego posiłku. Oliwa z oliwek, aromatyzowana przyprawami, często towarzyszy śniadaniom jako dip do maczania chleba. Natomiast regionalne zioła, takie jak drapacz lekarski (şevket-i bostan) czy soliród zielny (deniz börülcesi), oraz warzywa, w tym karczochy i kwiaty cukinii, są w niej gotowane, tworząc proste, zdrowe i pełne smaku dania, które podkreślają świeżość składników. Co więcej, sałatki z oliwnym dressingiem z dodatkiem octu lub soku z cytryny towarzyszą niemal każdemu posiłkowi.
